14 декабрьыште Москвасе Уна кудывечыште (Гостиный двор) Россий Федераций президент Владимир Путин иктыш ушымо кугу пресс-конференций ден вияш эфирыште 2023 ийым иктешлен.
Вияш трансляцийым «Россия 1», «Россия 24», НТВ да «Икымше канал» телеканал-влак, тыгак «Маяк», «Вести ФМ» да «Российын радиожо» радиостанций-влак эртареныт.
Владимир Путинлан россиян-влак деч 2 миллион утла йодыш пурен. 4 шагатат 4 минут жапыште президент 32 журналист ден 43 гражданын 87 йодышыштлан вашештен. 2021 ийыште эртыше тыгаяк вашлиймаште элым вуйлатыше 44 журналистын 63 йодышыжлан гына вашештен шуктен, а пресс-конференций 3 шагатат 55 минут каен. Эн кужу вияш эфирын рекордшым эртен кайыме огыл – 2013 ийыште тудо 4 шагатат 47 минут шуйнен.
Эн кугу тӱткышым социальный ден экономический сфер-влаклан ойырымо, палемдыме теме-шамыч дене 26 процент йодыш лийын. Специальный военный операцийлан 14 процент наре йодыш пӧлеклалтын, спорт дене кок йодыш кылдалтын, кӧргӧ политике дене – икте.
Элым вуйлатыше тыгак 12 личный йодышлан вашештен. Мут толмашеш, президент деч стрессым кузе чытымыже (порысым шижын илымыже полша), у ий ден рошто пайрем кечылаште россиян-влаклан мом ышташ темлымыже (жапым еш дене эртараш), кызыт могай книгам лудмыжо (Лермонтовым), йочаж годым кӧ лияш шонымыжо (ончыч – лётчик, вара – разведчик), 2000 ийысе Владимир Путинлан могай каҥашым пуымыжо (россий «партнёр-шамычлан» тынарак ӱшанаш огыл) нерген йодыныт.
Владимир Путиным Мордовийыш «Комсомольский правда» газетын 25 ияш лӱмгечышкыже да Луганскыш пагален ӱжыныт.
Россий президент вашмутлаштыже Отто фон Бисмаркым («Войны выигрывают не полководцы, а школьные учителя»), Пьер де Кубертеным («О спорт! Ты – мир!») цитироватлен, тыгак «Dura Lex, sed lex» («Закон суров, но это закон») латин ойсавыртышым кучылтын. Тылеч посна В.Путин кушкын толшо тукымлан «чапым самырыкнек аралаш» тыланен, «виян россий калыклан ӱшанаш кӱлеш» манын ӱжын.
Вашмутланыме годым россий регионла дене ныл вияш кылым ыштыме (эртыше пресс-конференцийыште – 12), 11 видеоуверым ончыктымо (2021 ийыштат тынарак лийын). 10 еҥ элым вуйлатыше деч полышым йодын.
Пресс-конференций жапыште Моско биржыште доллар 0,4 теҥгелан шулдештын, евро – 0,5 теҥгелан. Мосбиржын индексше 0,84 процентлан иземын, РТС-ын – 1,28 процентлан.
Владимир Путинын калыкым эн чот тургыжландарыше йодыш-влаклан вашештымыж дене кӱчыкын палдарена.
Спецопераций:
· мобилизацийын у толкынжо шотышто кӱлешлык уке;
· тыныс шкенан шонымашнам (денацификаций, демилитаризаций, Украинын нейтральный статусшо) шуктымеке лиеш;
· мутланен ынешт келше гын, мыланна военный мере-влакым ышташ логалеш;
· Украинылан Касвел элла гыч военный поставке нерген: «Халяве вашке пытен кертеш»;
· ветеран-шамыч военный спецопераций деч вара школьник-влакым воспитатлаш кӱлыт;
· мемнан фронтын линийже – 2 тӱжем километр;
· СВО кумдыкышто 617 тӱжем россий военный служитла;
· ЧВК дене кылдалтше ситуаций – Обороно министерствын ситыдымашыже. ЧВК-н сарзыже-влаклан чыла правам пӧртылташ кӱлеш, нуно полыш да льгото-шамыч дене боевой действий-влакын участникышт семынак пайдаланышаш улыт;
· Белгород областьысе Шебекино олаште посна экономике кумдыклан полшаш, тыгак тушто паша верым арален кодаш кӱлеш.
Тӱжвал политике:
· 2014 ийыште Украиныште лийше кугыжаныш переворот конфликтым лукташ кӱлын, тидым США гыч «йолташна-влак» ыштеныт, а европеец-влак нимом палыдымыла койыныт;
· кызыт мо ышталтеш – пеш кугу трагедий, иза-шольо коклаште граждан сар семын аклалтеш;
· США дене кылым ышташ негыз уке;
· Газ секторысо ситуаций – кугу трагедий. Мемнан Украина дене конфликтыштына палестин анклавысе гай нимо уда уке: «СВО-м да Газыште мо ышталтмым ончалза да ойыртемым шижса»;
· Россий ден Китай кызытсе семын сайын нигунамат пашам пырля ыштен огытыл. РФ ден КНР кокласе сату оборот тений 30 процент, 220-230 миллиард доллар марте, кугемеш;
· РФ Франций дене кылым кучаш ямде, но тудым Макрон пытарен;
· Нагорный Карабах деч ме огыл отказенна, а Армений мемнам тидын дене эсогыл палдарен огыл;
· Молдавий шулдырак россий энергоноситель дене ынеж пайдалане гын, тиде – тудын ойырен налме корныжо.
Экономике:
· Россий Федераций экономикын пеҥгыдылык шапашыже ончыко каяш ситыше;
· идалыкым иктешлыме почеш, экономике 3,5 процентлан кугемшаш;
· Российыште талук мучашлан инфляций 8 процент марте шуын кертеш. Но тудым целевой показательыш пӧртылташлан Рӱдӧ банк ден правительстве мере-влакым приниматлат;
· пашадымылыкын кугытшо – 2,9 процент: «Тыгайже Российыште нигунамат лийын огыл»;
· 2023 ий 1 январь гыч МРОТ 18 процентлан кугемеш.
· Россий Федераций тӱнямбалне доллар да евро дене 24 процентлан шагалрак тӱла.
Бизнес:
· чыве муно 40 процентлан шергештын. Тидыже калыкын тудым ончычсо деч шукырак налмыже да импортым жапыштыже огыл почмо дене кылдалтын;
· элна лизингыште улшо самолёт-влакым шканже оксала налеш. Тыгодым Российыште юж судно рынке йот элыште ямдылен лукмо самолёт-шамыч дене темын, сандене шке производствым вияҥдаш кӱлеш;
· 2030 ийлан 1 тӱжем утла шкенан пассажир самолётым ямдылен лукташ палемдалтеш;
· россий автомобиль-влак 40 процентлан шергештыныт – тиде шуко;
· «АвтоВАЗ» машинам лукмо пашам сайын шукта, производствым кугемдыме дене акын иземын кертмыжлан ӱшан уло;
· паша рынкын проблемыжым верысе калыкын интересшым пудыртен решатлаш огеш лий. Мигрант-влак дене пашам ыштыше специальный орган кӱлеш;
· кучем ӱдырамашын йочам арален кодымыж верч, но тыгодым тудын праваже шукталтшаш. Аборт дене кылдалтше йодышым чарак дене огыл, а ешлан полшымо, ешым аклыме да чапландарыме дене решатлаш лиеш;
· ЖКХ услугылан тӱлымӧ годым банк-влакын комиссийым налмышт – чын ошкыл огыл. Вашке пенсионер-шамыч деч тудым налмым чарнат – пунчалым приниматлыме;
· ырлыган, краснухо да паротит деч вакцинын ситыдымыже технологический системын йоҥылышыж дене кылдалтын. Тиде йодыш лишыл жапыште решатлыме лиеш;
· Российыште ырлыган дене черланыме чот Украина гыч куснышо-влаклан кӧра кугемын. Тушто иммунизацийым эртарен огытыл гаяк;
· историй дене у учебникым савыктен лукмым тымарте 60 утла тӱрлӧ пособий, ты шотыштак историйым шояклен возыман, лийме дене умылтаралтеш;
· льготан еш ипотекым шуяш лиеш, но тиде бюджет дене чак кылдалтын;
· Мӱндыр Эрвелыш чоҥешташ «вияш» тариф 2024 ий марте лиеш;
· Москва-Казань М-12 трассысе тариф нерген: «Кушеч тыгай цифр – 6 тӱжем теҥге? Мыйын данныем почеш, тиде 4,5 тӱжем теҥге деч кугу лийшаш огыл. Мый тергем».
У регион-влак:
· Донецк ден Луганск калык республиклам, Херсон ден Запорожский областьлам вияҥдаш ий еда 1 триллион теҥгем ойыраш палемдыме;
· палемдыме регионлаште экономике пеҥгыдемеш, тений нуно федеральный бюджетыш 170 миллиард теҥгем тӱленыт;
· льготан ипотекым вторичный манме илыме верым налаш пуаш кӱлеш;
· «Ялысе доктор» да «Ялысе фельдшер» программе-влак почеш ойыралтше выплате-влакым 2 да 1 миллион теҥге марте кугемдат.
Кугу уголовный дела:
· Баязитова шотышто пунчал нерген: «Элын экономикыж дене кылдалтше пунчал-влак йодышым луктыт: тиде ӱдырамаш уда пашам ыштен, но тыгай кужу жаплан шындаш лиеш мо? Законым лукшо-влак экономический преступленийлан наказанийын пеҥгыдылыкшым аклат».
· Гершковичын делаж шотышто: «Россий Федераций ден США коклаште заключённый-влакым вашталтыме нерген ойпидыш кок велланат келшен толшо лийшаш. Ме американ партнёр-шамыч дене тидын шотышто мутланена, да келшыше пунчалым луктына манын ӱшанем».
Спорт:
· МОК-ын (Тӱнямбал олимпийский комитет) россий спортсмен-влакым тӱнямбал таҥасымашлашке пуртымо шотышто пунчалже – «олимпийский толкынын шонымашыже-влакым намыслымаш». Тӱнямбал турнирлаште участвоватлыме нерген пунчалым лукмо деч ончыч МОК-ын йодмашыже-влакым тӱткын аклыман;
· ӱмашсе дене таҥастарымаште тений Россий Федерацийын регионлаштыже спортым вияҥдыме пашалан федеральный финансированийым иземдыме. Тудым кугемдаш кӱлеш, тиде йодышым президент прграммыш пуртат.
М.ИВАНОВА ямдылен
