Марий Эл Республикысе общеобразовательный организацийлаште марий
йылмым тунемме шотышто информаций
Марий йылмым тунемме йодыш Россий Федерацийын Конституцийже, Марий Эл Республикын Конституцийже, Россий Федерацийын 2012 ий 29-ше декабрьысе 273-ФЗ №-ан «Россий Федерацийысе образований нерген» законжо, Марий Эл Республикын 2013 ий 1-ше августысо 29-З №-ан «Марий Эл Республикыште образований нерген» законжо да Марий Эл Республикын 1995 ий 25 октябрьысе 90-111 №-ан «Марий Эл Республикыште йылме-влак нерген» законжо почеш ончалтеш.
Тидын дене келшышын, республикысе Туныктыш да шанче министерстве тыгай пашам шукташ темла:
- регионысо тунемме планыш пурышо предметный областьлаште примерный образовательный программым ямдылаш;
- общеобразовательный, тыгак дошкольный образовательный организацийлаште марий йылмым туныкташ йӧрышӧ учебный ден учебно-методический пособий-влакым ямдылаш;
- педагогический кадрым ямдылыме да туныктымо системым шотыш кондаш.
Общеобразовательный тунемме предмет-влакым тунемме шотышто общеобразовательный организаций-шамыч шке семын тунемме планым ыштат.
Марий Эл Республикыште марий йылме шочмо йылме семын (литератур лудмашым шотыш налын) арняште 4 шагат тунемалтеш, а кугыжаныш йылме семын – 2 шагат.
Шымлымаш ончыкта, пытартыш жапыште шочмо йылме дене тунеммаш да шочмо йылмым тунеммаш икшырымын кая.
Кодшо ийла дене таҥастарымаште, кугыжаныш марий йылмым тунемше 1050 наре еҥлан шукемын.
Республикыште 64 национальный дошкольный образовательный организаций пашам ышта, тушто 12040 икшыве шке шочмо (марий, татар, удмурт) йылмыжым тунемеш. Кугыжаныш марий йылме 132 дошкольный да 96 общеобразовательный организацийлаште тунемалтеш.
Иктешлен каласаш гын, кызытсе йылме дене кылдалтше ситуацийыште чыла туныктымо пашаште тыршыше еҥ, общественный институт-влак общеобразовательный организацийлаште марий йылмым шочмо йылме семын йоча-влакын тунеммышт шотышто ача-ава-влаклан кӱлеш шомакым каласен кертыт. Садланак марий йылмым кугыжаныш семын 47656 йоча 186 школышто тунемеш.
Кугыжаныш марий йылмым йоча-влаклан тунемашышт образовательный порталыште (http://edu.mari.ru/school/mari/default.aspx) верланыше «Марий йылмым тунемына» туныкташ ямдылыме модуль-влак полшат. Йоча-влак марла лудаш, мутланаш, ойлаш портал гоч тунемыт.
Марий Эл Республикысе общеобразовательный организацийлаште марий йылмым, Марий Элыште илыше калыкын историйжым да культурыжым шымлыше предметым тунемме шотышто информаций
|
№
|
Предмет-влак | Ий | ||||
| 2009/2010 | 2012/2013 | 2013/2014 | 2014/2015 | 2015/2016 | ||
| 1 | Марий йылмем тунемыт (родной): | |||||
| - школ; | 129 | 105 | 104 | 116 | 96 | |
| - тунемше; | 11443 | 9030 | 8705 | 8435 | 8152 | |
| % чыла тунемше гыч | 17,60% | 16,00% | 15,40% | 12,70% | 12,10% | |
| 2 | Марий йылмым кугыжаныш семын тунемыт: | |||||
| - школ; | 114 | 177 | 184 | 183 | 186 | |
| - тунемше; | 22512 | 32703 | 33004 | 33455 | 47656 | |
| интегрировано: | ||||||
| - школ; | 27 | 21 | 15 | 37 | ||
| - тунемше; | 2983 | 985 | 777 | 14992 | ||
| % чыла тунемше гыч | 44,40% | 59,00% | 59,90% | 50,60% | 45,30% | |
| 3 | Марий Элыште илыше калыкын историйжым да культурыжым шымлыше предметым тунемыт: | |||||
| - школ | 264 | 263 | 249 | 248 | 250 | |
| - тунемше; | 42864 | 45837 | 45837 | 50644 | 50406 | |
| интегрировано: | ||||||
| - школ | 13 | 21 | 15 | 37 | ||
| - тунемше; | 1812 | 985 | 777 | 14992 | ||
| % чыла тунемше гыч | 77,70% | 82,60% | 84,80% | 84,40% | 84,40% | |
| 4 | Тунемыт: | |||||
| татар йылмым | 1078 | 1023 | 1001 | 913 | 892 | |
| удмурт йылмем | 86 | 85 | 85 | 75 | 75 | |
Марий йылме Интернет кундемыште
Кызытсе жапыште Интернетыште марла мутланымаш книга (разговорник) уло Шке шотан у шонымашан мутерым лукташ российысе ФИНУГОР информационный центр да Коми Республикысе Кугыжаныш политик шотышто министерстве полшеныт.
Тиде мутерым мутланымаште чӱчкыдын кучылталтытше мут ден муткылдыш-влакым шым финно-угор калык йылме дене пуртымо. Тиде радамыште венгр, карел, коми, мари, мокша, удмурт, эрзя йылме-влак улыт.Тыгак калык-влак коклаште кумдан кучылтатше руш йылмат пурен. Мутерын базовый версийжым чылалан почмо. Финно-угор электронный библиотекын сайтыштыже да марламутер.ру финно-угор йылме-влакын цифровой обеспечений порталыштыже верандыме.
Марламутер.ру Сайтыште шрифтлам, программылам, клавиатур-влакым, инструкций ден статьялам, мутерлам да моло материалым муаш лиеш. Тыште мутерлам ыштымашке, программвораҥдышым йылмылашке кусармаш проектлашке, каҥашымашлашке ушнаш, тугак ик але вес йылмым компьютер пашаште кучылтмо шотышто вашмутым налаш-пуаш лиеш. Кеч могай пайдаланыше сайтысе материал-влак дене паидаланен веле огыл, тугак тыште кеч-могай йылме дене электрон тиштым вияҥме шумлык да тугак йылмым туныктымо да тунемме шотышто шкеак шкенжын материаллажым да пашалажым верландарен да савыктен кертеш. Тиде сайт «Изира тӱшка калык-влаклан компьютерысе йӧн-влак: марий йылмым вянден колташ полыш-влак» проект негызеш шочын.
Тыгак http://mari-language.com сайт гоч марий йылмым тунемше да тиде йылме дене шочмо йылме семын мутланыше-влак кӱлешан материалым яра муын кертыт. Сайт дене тӱнямбалсе тӱрлӧ еҥ Вена университетысе финно-угристика пӧлкажын вуйлатымыж почеш пашам ышта.Тачысе кечылан сайтысе материал дене, тӱҥ шотышто, англичан йылмым палыше пайдаланен кертеш. Ончыкыжым, моло туныктыш тӧнеж-влак дене кылдалтын, рушла ышташ шонат.
Тыгак http://ru.forvo.com/languages/chm/ сайтыште эн чын йӱкым ойлаш туныктышо рӱдер почылтын. Мутым ойлаш тунемнеда гын, сайтыш пурыда.
Тӱнямбалне интернет да моло компьютер технологийын вияҥын толмо дене пырля тунемме процессыште у йӧн-влак лектыт. Виян экономикан эллаште нине йӧным кучылтын образований качествым кече еда кугемдат, тушко кугу инвестицийым колтат. Информационный технологийын почмылан кӧра тиде пашан лектышыж дене таче кеч кӧат пайдаланен кертеш, садлан тыгай йӧным http://tunemam.wordpress.com/ сайтыште муаш лийеш. Тыште марий йылмым тунемме процессым электрон ӱзгар дене пайдарыме паша кая. Колтымо материал-влак лӱмын темлалтше электрон формыш кусаралтыт. Материал-влак критерий дене аклалтыт. Эн тӱҥ критерий — палемдыме темым авалтымыже. Вес кугу критерий — молын дечын ойыртемалтмыже. Тиде кок критерий авторын вознагражденийым эн чот палемдат. Кумшо критерий — колтымо формат. Пытартыш критерий сай материалын акыштыже кугу рольым огеш мод. Автор дене договорым пеҥгыдемдат. Материалым кажне кучылтмо вере авторын лӱм але псевдоним палемдалтеш. Марий йылме, компьютер технологий дене специалист улыда, але иктаж оҥай шонымашда уло гын, пагален ты сайтыш темдам ӱжыт.
