В.М. ВАСИЛЬЕВ ЛӰМЕШ ЙЫЛМЫМ, СЫЛНЫМУТЫМ ДА ИСТОРИЙЫМ ШЫМЛЫШЕ МАРИЙ ИНСТИТУТ, Марий Эл Республик Виктер пеленысе кугыжаныш бюджет шанче тӧнеж. 1930 ийыште наукын тӱрлӧ ужашыжым шымлыше институт семын почылтын. Кум пӧлка лийын: экономике, пӱртӱс, тӱвыра да илыш-йӱла. Нуно статистике, ялозанлык, чодыра озанлык, йӧнозанлык да чоҥымаш, паша вий ден йӧн, кушкыл ден янлык тӱня, геологий, калык тунеммаш, тазалык аралымаш, йылме ден сылнымут, историй ден этнографий йодышлам шымлыше секций-влаклан шелалтыныт. Икымше директор В.А. Мухин лийын. 1937 ийыште йылме, сылнымут, историй да сымыктыш секцийла гыч шогышо Социализм культурым шымлыше марий институтыш савырыме (рушла МарНИИСК). Кугу Ачамланде сар тӱҥалме дене институт жаплан петырналтын. 1943 ийыште у Положений негызеш Йылмым, сылнымутым да историйым шымлыше марий институт (рушла МарНИИ) лӱм дене уэш пашам ышташ тӱҥалын. 1981 ийыште тудо «Чап Тамга» орден дене палемдалтын. 1983 ий гыч марий йылмышанчылан негызым пыштыше В.М. Васильевын лӱмжым нумалеш.
Таче институт Марий Эл Республикым экономике могырым да социальнын вияҥдыме кугыжаныш план дене келшышын шымлымашым эртара. Марий йылме, сылнымут, калык ойпого, историй, археологий, этнографий, калык усталык, финн-угроведений йодышлам, кызытсе социальный проблеме ден процесс-влакым келгын шымла. 400 утла пашам савыктыме. Российысе Шанче академийын институтшо-влак, лишыл да тора йот элласе икмыняр академий дене, тыгак республик, край да областьласе шымлыше рӱдерла дене пеҥгыде кылым куча.
Кызыт институтышто йылме, сылнымут, историй, археологий, этнологий, социологий пӧлка-влак, шанче книгагудо, бухгалтерий да администраций ден озанлык ужаш улыт. Институтышто 32 шымлызе тырша. Нунын коклаште – кум шанче доктор, 24 шанче кандидат. Индеш шымлызе «Марий Эл Республикысе шанчын сулло пашаеҥже» чап лӱмым сулен налын. Ныл пашаеҥ – Марий Эл Республикысе Кугыжаныш премийын лауреатше, кок еҥ Финн-угор ушемын йотэлысе членжылан шотлалтеш.
Наукын ужашлажым шотыш налын, шымлызе-влакым тӱшкалымаш (2014 ий 1-ше ноябрьлан)
| Науко | Шымлызе чот | Нунын кокла гыч | |
| шанче степенян улыт | |||
| шанче доктор | шанче кандидат | ||
| Чылаже | 32 | 3 | 24 |
| Историй | 18 | 3 | 11 |
| Филологий | 9 | - | 9 |
| Социологий | 3 | - | 3 |
| Искусствоведений | 2 | - | 1 |
Марий Эл Республикысе Кугыжаныш премийын лауреатше-влак
2003
Молотова Тамара Лаврентьевна, историй шанче кандидат, этнологий пӧлка вуйлатыше – Пӱтынь Российысе калык вургем фестивальым эртарымылан Марий Эл Республикысе И.С. Палантай лӱмеш Кугыжаныш премийын лауреатше.
Никитина Татьяна Багишевна, историй шанче доктор, институт вуйлатышын алмаштышыже – «Марийцы в эпоху средневековья (по археологическим материалам)» (2003) монографийлан Марий Эл Республикысе М.Н. Янтемир лӱмеш Кугыжаныш премийын лауреатше.
2009
Никитин Валерий Валентинович, историй шанче доктор, археологий пӧлка вуйлатыше – «Археологическая карта Республики Марий Эл» (2009) книгалан Марий Эл Республикысе М.Н. Янтемир лӱмеш Кугыжаныш премийын лауреатше.
2011
Сибатрова Серафима Сергеевна, филологий шанче кандидат, йылме пӧлкан вӱдышӧ шанче пашаеҥже – лу томан «Словарь марийского языка» (1990–2005), «Марий орфографий мутер» (2011), «Марий электрон мутер» (2011) книга-влаклан Марий Эл Республикысе М.Н. Янтемир лӱмеш Кугыжаныш премийын лауреатше.
Марий Эл Республикысе шанчын сулло пашаеҥже-влак
Никитин Валерий Валентинович (1995),
Никитина Татьяна Багишевна (1998),
Молотова Тамара Лаврентьевна (2000),
Попов Никандр Семенович (2000),
Казимов Александр Сергеевич (2005),
Сергеев Олег Арсентьевич (2006),
Сибатрова Серафима Сергеевна (2010),
Орлова Ольга Викторовна (2010),
Шабыков Виталий Иванович (2014).
Финн-угор ушемын йотэлысе членже-влак
Сергеев Олег Арсентьевич (Хельсинки, 2008),
Молотова Тамара Лаврентьевна (Хельсинки, 2013).
